Vertaald uit het Japans door Elbricht Fennema en met illustraties van Marion Vrijburg
Vaders en zonen of in dit geval: zonen en hun vaders, het is een onuitputbare bron. Nooit vier handen op een buik, op die van Zoon en Vader na. Dat blijkt ook weer uit Haruki Murakami's 'Een kat achterlaten, Herinneringen aan mijn vader', vaak is de relatie moeizaam en complex.
Murakami is ook voor mij een geliefde schrijver. Afkomstig uit een andere cultuur leerde en leert hij mij op een andere manier het leven kennen. Veel van zijn verhalen schuren langs het magische of gaan daar overheen, maar blijven toch volkomen geloofwaardig. Ik heb lange tijd gemeend te nuchter voor dergelijk gefantaseer te zijn, maar sinds 'Kafka aan het strand' ben ik om. Extra bonus is dat Murakami een prachtig boek over hardlopen geschreven heeft met een van de meest vanzelfsprekende titels ooit.
Een kat achterlaten kent geen magisch realisme noch andere fantasie. Het is een kort verslag van een getroebleerde relatie met een aantal levendige herinneringen, waarbij zoals vaker in Murakami's werk de kat een belangrijke rol speelt. De oorsprong van het conflict tussen vader en zoon blijft onbesproken en onderbelicht. Murakami noemt het een psychologische frictie tussen hem en zijn vader.
"Ik denk dat we allebei nogal koppig van aard zijn. Over en weer gaven we niet makkelijk toe. Mijn vader en ik deden niet voor elkaar onder wat betreft het niet eerlijk kunnen uitspreken wat je denkt. Ten goede en ten kwade."
Dat is het dan. Opmerkelijk, want vader en zoon hebben elkaar nadat ze uit elkaar zijn gegroeid meer dan twintig jaar niet gezien. En, als ik het goed lees, in de andere jaren dat Murakami niet meer thuiswonende, hooguit mondjesmaat. Als ze elkaar dan uiteindelijk op het sterfbed van de vader alsnog zien en spreken komt het ook niet echt goed. Murakami komt niet verder dat dat er een soort lotsverbondenheid met een zekere kracht in hem werkbaar was.
Het is een dun boekje in alle opzichten. Dun is het verhaal, dun zijn de herinneringen en dun is de 'levensles'. De ondertitel van het boek is schrijnend, want hoewel Murakami op de eerste pagina schrijft: "Natuurlijk heb ik heel veel herinneringen aan mijn vader," hij heeft er maar weinig opgeschreven. Dat kan ook niet anders, want ze hebben elkaar het grootste deel van hun leven buitengesloten en in de tijd dat ze wel samenleefden was het kennelijk geen feest.
Murakami heeft alleen maar jeugdherinneringen en daar zijn maar een paar echt het herinneren waard. Een tweetal gaan over katten die ze thuis hadden.
De eerste daarvan is prachtig, vader en zoon brengen een kat, die om een onbekende reden niet bij hen kon blijven, naar het strand om haar daar achter te laten. Toen ze thuiskwamen stond de kat daar op hen te wachten. Het is een mooie schrijverspassage, met niet terzake doende terzijdes die het verhaal extra kleur en kracht geven. Het is vooral een passage die de vader tot leven brengt, vooral door deze zinnen:
"Ik herinner met de stomverbaasde blik van mijn vader op dat moment nog goed. Maar geleidelijk veranderde zijn stomverbaasde blik in een uitdrukking van bewondering en ten slotte brak een door opluchting door. De kat bleef uiteindelijk gewoon onze kat. Ze had zo haar best gedaan om bij ons terug te komen dat we haar wel moesten houden."
Dichter komt Murakami niet bij zijn vader.
Na dit prachtige begin volgt een reconstructie van 'het leven' van zijn vader voordat Murakami geboren is. Daar moet hij flink zijn best voor doen, want hij is enig kind en zijn moeder is verward. Dat gedeelte is eigenlijk alleen maar interessant voor Murakami zelf. Ik denk dat noch hij als wij daardoor dichter bij zijn vader komen, maar misschien biedt deze zoektocht hem het houvast dat de relatie altijd ontbeerd heeft.
Als zijn vader is overleden blijkt dat velen zijn vader zeer aardig vonden, daar is hij dan toch trots op. Zo gaat het met vaders en zonen.
Murakami beëindigt zijn verhaal met een andere anekdote over een katje. Eén die een boom inklimt en er niet meer uitkomt, want het durft niet meer naar beneden. Op grond hiervan concludeert hij dat het afdalen een stuk moeilijker dan klimmen is en dat het gevolg vaak de oorzaak verzwelgt. Nou, dat is dun, zeker omdat hij de oorzaak van de problematische relatie met zijn vader onvermeld laat, terwijl het gevolg is dat hij, zo blijkt uit het verhaal, zijn vader niet kent. Ook dun is zijn inzicht dat onze levens door toeval ontstaan en door toeval geleid worden. En hoewel Murakami nog probeert de uniciteit van de mens te benadrukken door hem/haar onderdeel te laten zijn van het collectief is ook dit inzicht flinterdun.
Het is een klein, prachtig uitgegeven boekje, deze herinneringen aan Murakami's vader. De tekeningen van Marion Vrijburg zijn prachtig. En ondanks alle lichtheid vind ik het toch een indrukwekkend verhaal, namelijk door alles wat verzwegen is dan wel niet verteld kon worden. De pagina's zijn gevouwen A-4's die niet zijn opgesneden, wat dat niet vertelde verhaal doet vermoeden en dat is wellicht het mooiste detail.
Het onvermogen van de zoon resoneert nog lang door in mijn hoofd, een zoon die net zo weinig herinneringen heeft aan zijn vader als Murakami en ook al is dat door andere omstandigheden, is het gebrek net zo groot.
Reactie schrijven